حق انتفاع حق استفاده کردن از مال دیگری یا مالی است که مالک خاص ندارد. فردی که از مال دیگری استفاده می‌کند را منتفع می‌نامند. این حق معمولا به موجب قرارداد به افراد داده می‌شود.
حق انتفاع حق استفاده کردن از مال دیگری یا مالی است که مالک خاص ندارد. این حق معمولا به موجب قرارداد به افراد داده می‌شود. به فردی که از مال دیگری استفاده می‌کند منتفع می‌گویند. در مجله دلتا به بررسی مفهوم و انواع حق انتفاع پرداخته شده است.
حق انتفاع چیست؟
همانطور که اشاره شد حق انتفاع در اثر قرارداد دیگری برای منتفع ایجاد می‌شود. به طور مثال پدر اموال خود را به اعضای خانواده می‌بخشد و حق انتفاع از آن را تا پایان عمر برای خود حفظ می‌کند. بنابراین باید به این نکته توجه داشت که گاهی مالک ممکن است در قبال حق انتفاع مبلغی دریافت یا اینکه به طور مجانی آن را به دیگری واگذار کند.
انواع حق انتفاع
۱. حق عمری ؛
حق انتفاعی است که با توجه به مدت عمر مالک یا شخص منتفع یا شخص دیگری به فرد واگذار می‌شود. به این صورت که اگر حق انتفاع برای مدت عمر مالک باشد با فوت مالک از بین می‌رود و منتفع دیگر نمی‌تواند از آن استفاده کند ولی اگر حق انتفاع به مدت عمر شخص دیگری باشد، فوت مالک تاثیری در حق انتفاع نخواهد داشت. و با فوت متنفع نیر کلاً این حق از بین می‌رود.
۲. حق رقبی ؛
حق انتفاعی که از طرف مالک برای مدت معینی برقرار می‌شود، حق رقبی گفته می‌شود. مثلا مالک می‌گوید حق انتفاع از این مغازه را برای مدت ۲۰ سال به علی واگذار کردم.
۳. حبس مطلق ؛
یکی از انواع حق انتفاع که به طور مطلق و بدون ذکر مدت به فرد منتفع واگذار می‌شود، حق حبس مطلق است. در این نوع از حق انتفاع، مالک هرگاه بخواهد می‌تواند از حق انتفاعی که واگذار کرده است، رجوع کند و انصراف دهد. در هر صورت این حق فقط تا زمان فوت مالک باقی است و بعد از آن از بین می‌رود.
در حق عمری و حق رقبی مالک نمی‌تواند قبل از فوت منتفع در عمری و مدتی که در حق رقبی اعطا کرده است منصرف شود. اما در حبس مطلق مالک می‌تواند هرگاه که بخواهد حق انتفاع را از دیگری سلب کند
۴. حق سکنی ؛
حق انتفاعی که موضوع آن خانه و محل سکونت باشد را حق سکنی نامیده اند. حق سکنی ممکن است برای مدت معین یا به مدت عمر مالک، منتفع یا شخص ثالث و یا به طور مطلق برای منتفع برقرار شود.
نکات مهم در خصوص انواع حق انتفاع
۱. مالی که برای استفاده به منتفع واگذار می‌شود، باید مالی باشد که با استفاده کردن از بین نرود. مثلاً نمی‌توان نسبت به خوراکی حق انتفاع برقرار کرد. زیرا فرد باید بتواند مدتی از مال استفاده کند و مجدداً اصل آن را به مالک برگرداند.
۲. منتفع نباید از مالی که برای استفاده کردن به او واگذار شده، سوءاستفاده کند. به این که نباید استفاده از مال خلاف منظور مالک یا عرف باشد. فقط در این صورت است که حق انتفاع برای منتفع ایجاد می‌شود.
۳. منتفع می‌تواند حق انتفاع خود را به دیگری واگذار کند مگر آنکه مالک او را از این کار منع کرده باشد. به طور مثال علی به عنوان منتفع اصلی می‌تواند خانه ای را که استفاده می‌کرده است برای انتفاع به خواهر خود واگذار کند.
حقوق و تکالیف مالک و منتفع
منتفع و مالک در برابر یکدیگر حقوق و تکالیفی دارند. که در زیر به آن ها اشاره شده است.
۱. منتفع نباید از مالی که برای استفاده کردن به او واگذار شده، سوءاستفاده کند. به این که نباید استفاده از مال خلاف منظور مالک یا عرف باشد. به طور مثال با اتومبیلی که برای سواری به منتفع سپرده شده، نمی‌تواند برای بارکشی از آن استفاده کند.
۲. منتفع باید از از مال محافظت کند و اگر بر اثر عدم مواظبت وی، مال از بین برود یا معیوب شود، منتفع مسئول خسارت های مالک خواهد بود. اما اگر منتفع در از بین رفتن مال مقصر نباشد، مسئولیتی نخواهد داشت.
۳. کلیه هزینه های مربوط به استفاده کردن از مال بر عهده منتفع است. به طور مثال رنگ‌آمیزی و تزئینات … خانه ای که مالک به منتفع داده که از آن استفاده کند بر عهده منتفع است.
۴. مالک نمی‌تواند مانع تصرفات منتفع شود. مثلا در مدتی که منتفع حق انتفاع دارد، مالک نباید مال را اجاره دهد.
۵. کلیه هزینه های لازم و ضروری برای حفظ مال بر عهده مالک است؛ مانند هزینه تعمیر سقف اتاق ها و یا جلوگیری از ریزش دیوارها.
انواع حق انتفاع در چه مواردی از بین می‌رود؟
۱. مال موضوع حق از بین برود. مثلا ماشینی که برای سواری به علی سپرده شده آتش بگیرد.
۲. منتفع از حقی که به او داده شده است صرف نظر کند. مثلا علی بگوید که من دیگر نمی‌خواهم از ماشین استفاده کنم.
۳- اگر مالی در اثر ملی شدن از ملکیت خصوصی مالک خارج شود. مثلا بخشی از جنگل که ملک علی بوده است، ملکیتش با قانون به دولت واگذار شود.
۴- در مواردی که مالک در قرارداد انتفاع برای خود حق فسخ پیش‌بینی کرده باشد. مثلا علی در قرارداد پیش‌بینی کرده است که تا ۷ ماه حق فسخ حق انتفاع را خواهد داشت.
۵- اگر ملکیت مال به شخص منتفع واگذار شود. مثلا مالکیت ماشینی که قبلا برای انتفاع به علی واگذار شده بود اکنون به خود وی منتقل شود.
۶- در حق انتفاع عمری شخص مورد نظر در قرارداد انتفاع فوت کند. در چنی مواردی، فوت مالک، منتفع و یا هر شخص دیگری در صورتی که در قرارداد انتفاع پیش بینی شده باشد، می‌تواند باعث از بین رفتن حق انتفاع شود.
۷- در حق انتفاع رقبی مدت مشخص شده سپری شود. مثلا حق استفاده کردن از کتابی دو هفته باشد و این دو هفته سپری شده باشد.
۸- مالک در حبس مطلق از حقی که به منتفع داده است رجوع کند و منصرف شود.
شایان ذکر است که با پایان یافتن حق انتفاع، منتفع باید مال را به مالک برگرداند و پس از این مالک حق انتفاع کامل از ملک خود را دارد و منتفع دیگر حقی در ملک او نخواهد داشت.
مطالب بیشتر در مجله حقوقی دلتا ...
